Wybierasz się w Bieszczady i szukasz alternatywy dla wypraw po połoninach czy innych popularnych atrakcji? Świetnym pomysłem jest wycieczka szlakiem cerkwi drewnianych. To obiekty, które przypominają o historii bieszczadzkich grup etnicznych — Bojków, Łemków, Pogórzan i Dolinian. Większość cerkwi to drewniane cerkwie łemkowskie. Obecnie są to kościoły rzymskokatolickie. Dzięki temu, że na przestrzenie lat zmieniły swój charakter z prawosławnego na rzymskokatolicki, dziś nadal można je podziwiać. Zwiedzaj z nami Bieszczady szlakiem cerkwi. Poznaj najciekawsze bieszczadzkie cerkwie drewniane.
Historia cerkwi w Bieszczadach
Bieszczady to nie tylko malownicze krajobrazy, niemal dziewicza przyroda czy rozgwieżdżone nocne niebo. To również bogate dziedzictwo kulturowe, dziś już niestety często szczątkowe, do którego zaliczają się pozostałości dworów, młynów, infrastruktury wąskotorowej, stare cmentarze i piękne cerkwie. Na te ostatnie szczególnie chcemy zwrócić Waszą uwagę.
Cerkwie bieszczadzkie to jeden z najbardziej charakterystycznych elementów krajobrazu tego regionu. Zachwycają swoją architekturą, historią i starannym wykonaniem. Zarówno drewniane, tradycyjne cerkwie, jak i murowane świątynie przyciągają turystów z całego świata.
Pierwsza cerkiew w Bieszczadach została wzniesiona około XVI wieku. Trudno jednak określić, który z obiektów to tak naprawdę pierwsza cerkiew grekokatolicka, ponieważ dane są niejasne. Wiadomo natomiast, że przed wojną na tym terenie prawie w każdej wsi była greckokatolicka cerkiew. Niestety, walki zbrojne, akcja „Wisła” i działania rządu z lat 50. i 60. XX wieku doprowadziły do zniszczenia wielu obiektów sakralnych regionu karpackiego. Przetrwało ich zaledwie 30. I choć wyglądają podobnie, pamiętaj, że cerkiew cerkwi nierówna. Dlatego wybierz szlak architektury drewnianej i zobacz każdą z nich.
Najstarsza cerkiew greckokatolicka w Polanie
Zwiedzanie cerkwi w Bieszczadach zaczynamy od najstarszej zachowanej cerkwi drewnianej w Bieszczadach. Znajduje się ona w Polanie. Cerkiew została zbudowana w 1790 roku, choć historia budowy cerkwi i pierwsze wzmianki o jej istnieniu w tym miejscu pochodzą już z 1533 roku. Cerkiew w Polanie jest budowlą drewnianą, orientowaną, o konstrukcji zrębowej z belkami zrębu łączonymi na tzw. jaskółczy ogon, posadowioną na kamiennej podmurówce. Orientowanie cerkwi polega na skierowaniu prezbiterium (jako miejsca najświętszego) w kierunku wschodnim. Zdecydowana większość budowli sakralnych tego typu była tak budowana, gdyż zwyczaj ten był ściśle przestrzegany do XIX w. Niestety, we wnętrzu cerkwi w Polanie nie zachowały się prawie żadne elementy pierwotne. Wszystko zostało skradzione lub zniszczone.
Ciekawostki:
W pobliżu cerkwi znajdują się resztki starego cmentarza z kilkoma zachowanymi nagrobkami.
Dwukondygnacyjna dzwonnica cerkwi została wybudowana w 1922 roku.
Po wysiedleniu ludności w 1951 r. cerkiew została opuszczona i użytkowana jako magazyn zboża.
Cerkiew została przekształcona w kościół rzymskokatolicki, od 1982 roku jest to parafia pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego.
Drewniana cerkiew greckokatolicka w Czarnej
Ciekawą drewnianą cerkwią wartą odwiedzenia jest cerkiew, która znajduje się w Czarnej. Na zwiedzających czeka tam greckokatolicka drewniana świątynia z 1834 roku. Cerkiew została wzniesiona na murowanej podmurówce i ma klasycystyczną, drewnianą fasadę z portykiem zakończonym szczytem w kształcie trójkąta. We wnętrzu cerkwi znajduje się ikonostas – ozdobna, wykonana z kamienia, drewna lub metalu, pokryta ikonami przegroda, która znajduje się między miejscem ołtarzowym, a nawą przeznaczoną dla wiernych. Ikonostas pochodzi z 1882 roku i jest już niekompletny. Jego pozostałości można podziwiać, oglądając ołtarz z każdej strony.
Ciekawostki:
Elementy ikonostasu przedstawiają sceny biblijne i postaci świętych, wykonane z niezwykłą precyzją.
W okolicach cerkwi można znaleźć pozostałości starego, greckokatolickiego cmentarza. Cmentarz ten jest miejscem spoczynku wielu pokoleń mieszkańców Czarnej.
Przy cerkwi znajduje się drewniana dzwonnica z XX wieku z dzwonem z 1886 roku.
Drewniana cerkiew grekokatolicka pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Smolniku
Cerkiew w Smolniku nad Sanem – pierwotnie cerkiew grekokatolicka p.w. Św. Michała Archanioła – należy do najstarszych i najpiękniejszych zabytków architektury sakralnej w Bieszczadach.
Jest to budowla trójdzielna o konstrukcji zrębowej, której każda z trzech części zwieńczona jest dachem namiotowym z załomem. Napis wycięty w nadprożu nad wejściem do świątyni głosi, że została wzniesiona w 1791 r.
Obecna drewniana cerkiew w Smolniku jest jedyną z ocalałych w typie cerkwi bojkowskich w Bieszczadach – pozostałe zostały zniszczone. W 2013 roku cerkiew została wpisana na listę UNESCO jako cenny obiekt architektury. Dlatego warto ją koniecznie odwiedzić, zwiedzając Bieszczady szlakiem cerkwi drewnianych.
Ciekawostki:
Drewniana świątynia w Smolniku została zbudowana na miejscu poprzedniej cerkwi w 1791 roku. Jednak warto wiedzieć, że jest to trzecia cerkiew prawosławna w tym miejscu – wzmianki o wybudowaniu pierwszej cerkwi pochodzą już z 1583 roku.
Świątynia jest trójdzielna, co jest typowe dla tradycyjnych cerkwi bojkowskich. Każda część cerkwi ma swoje znaczenie liturgiczne i symboliczne.
Ikonostas znajdujący się pierwotnie w świątyni został zniszczony po 1951. Jedynym elementem oryginalnego wyglądu cerkwi jest fragment polichromii przedstawiający kotarę podtrzymywaną przez anioły oraz puste kartusze, w których pierwotnie znajdowały się postacie proroków starotestamentowych
Czytaj więcej: Co zobaczyć w najbliższym sąsiedztwie Jabłonkowej Osady? Wyprawa bez samochodu lub na rowerze
Bieszczadzka murowana cerkiew w Łopience
Łopienka, w której znajduje się grekokatolicka cerkiew z ikoną Matki Boskiej Łopieńskiej Pięknej Miłości, to jedno z bardziej znanych miejsc w Bieszczadach. Do czasów wysiedleń ludności w 1947 r. cerkiew z otoczonym kultem cudownym obrazem była największym sanktuarium maryjnym w Bieszczadach oraz celem licznych pielgrzymek.
Jest to jedna z najpiękniejszych zachowanych cerkwi murowanych. Nie jest to co prawda świątynia drewniana, jednak warto ją odwiedzić. Prawdopodobnie została wzniesiona na początku XIX wieku, na miejscu wcześniejszej drewnianej. Po II wojnie światowej cerkiew została opuszczona i powoli niszczała. Służyła jako np. schronienie dla owiec.
Na szczęście zainteresował się nią powiatowy konserwator zabytków Olgierd Łotoczko, który stworzył plan odbudowy obiektu. Renowacji cerkwi podjął się Zbigniew Kaszuba wraz z Towarzystwem Karpackim. W 2012 r. na mocy umowy użyczenia nieruchomości pomiędzy Skarbem Państwa a Towarzystwem Karpackim cerkiew została przekazana Towarzystwu Karpackiemu.
Dzięki ich staraniom obiekt został odnowiony i zwiedzanie cerkwi jest dziś możliwe.
Niestety, nie zachowały się elementy pierwotnego wyposażenia. We wnętrzu świątyni znajduje się kopia cudownego obrazu Matki Bożej Łopieńskiej (oryginał został przeniesiony do kościoła w Polańczyku). Jest też duża, drewniana figura “Chrystusa bieszczadzkiego“. Cerkiew jest otwarta cały czas dla odwiedzających, można ją odwiedzać o każdej porze roku.
Cerkiew w Łopience znajduje się ok. 20 kilometrów od Jabłonkowej Osady.
Bieszczadzkie cerkwie drewniane znajdują się ponadto m.in. w Bystrem, Komańczy czy Hoszowczyku. Jeśli szlak architektury drewnianej Was zainteresuje, to możecie rozszerzyć swój plan zwiedzania o kolejne świątynie.
Wyprawa szlakiem architektury drewnianych cerkwi to świetny pomysł, jeśli chcesz poznać dawne dzieje i kulturę tego regionu. Planujesz urlop w Bieszczadach i nie wiesz, co jeszcze zobaczyć? Koniecznie poznaj nasze rekomendacje:
